خود آموز الفبای زبان لکی
نگارنده: فرزاد عزیزی کدخدایی
گویش یا زبان لکی هم گروه گویش های فیلی ، کرماشانی ،کلهری ، گروسی ،و خانقینی است که درناحیه ی لکستان شامل
غرب لرستان یعنی کوهدشت ، نورآباد،الشتر و چغلوندی(بیران شهر) ، هرسین ،
دره شهر ،آبدانان ،صحنه، کنگاور و بخشهای از خرم آباد،نهاوند،بروجرد،ایلام
،کرمانشاه و همدان با آن صحبت می شود .
در این حوزه شاعران بزرگی از قرن ها پیش تا کنون شعر هایی را سروده اند که
از آن جمله می توان به ملاپریشان سلسله ای (الشتری) (ق 8) ،ملا منوچهر ،
ملاحق علی ، غضنفری،ترکه میر آزادبخت ، حسنوند و ..... اشاره کرد. همچنین بیشتر شعر های مذهبی یارسانی ها (اهل حق) نیز به این زبان می باشد.
پهلویانه (فهلویات) که شعرهایی با شاعر نامشخص می باشند نیز بین مردم این منطقه رایج است که سینه به سینه نقل شده اند و در مراسم شادی و عزا خوانده می شوند(1)
متاسفانه این گویش فاقد گونه ی نگارش روشنی می باشد و هر نویسنده ای بنا بر سلیقه ی خود دست به کشف حروفی برای خود نموده است .
در این مقاله سعی شده با الهام از شیوه ی نگارش کردی حروف
الفبایی برای این گویش تهیه گردد که امید است مورد توجه محققان عزیز قرار
بگیرد لازم به ذکر است که این حروف زبان لری و بختیاری را نیز می تواند در
بر بگیرد .اصل اساسی در این شیوه ی نگارش " برابری و یکسانی تلفظ و نوشتن کلمه" می باشد . این حروف به صورت زیر می باشند:
آا ،ب،پ ،ت ، ج ، چ ، ح ، خ ، د ، ر ، ڕ، ز، ژ، س ، ش ، ع ، غ ، ف ، ق ، ک ، گ ، و ، وو ، ۆ ، ل ، ڵ ، م ، ن ، ه ،هه ،ی،ێ ،ڤ
که در زیر آوا نوشت آنها همراه با مثال هایی آورده شده است. 
با توجه به جدول بالا می توان نوشت:
با توجه به جدول بالا می توان نوشت:
1- در الفبای لکی 8 حرف جدید اضافه شده است که عبارتند از :( ه ، و ،وو ، ۆ ، ێ، ڕ ، ڵ ، ڤ )
2- در الفبای لکی شش حرف حذف شده است که عبارتند از : (ط ، ث ، ص ، ذ ، ظ ، ض)توجه : به نظر شما این کلمات چه معنی ایی می دهند ؟ درد ، برد ، لر،کشت ،کرحروف اضافه شده : * درالفبای لکی فتحه ( --َ - ) به صورت "(ـه ، ه)" نوشته می شود مانند: له ک (لک) ، به رد (سنگ) ، خه م (غم) ، فه رزاد (فرزاد)، ڵه ڕ (لاغر)،سه ر(سر) ، ده رد(درد) * درالفبای لکی بجای ضمه ( -- ُ- ) از " واو " بزرگ استفاده می شود مانند: لور(لر) ، کوشت (کشت) ، گومان (گمان) ، گوراز (گراز) ،مونگ (ماه) ، سور(لغزنده)،دوڕد (کار بد)* در الفبای لکی برای کسره نمادی در نظر گرفته نشده است بنابراین هر کلمه ی بدون نماد ، کسره می تواند باشدمانند:کڕ (نشانه) ، ڵڕ(گیجی)، کشت (کشت و کار) ، برد(بردن)، هاتن(آمدن) ، بن (ته)* در الفبای لکی بجای (او) از" وو " استفاده می شود مانند: دروو (دروغ) ، دوو (دوغ) ، نوو (نو) * در الفبای لکی حرف ویژه ای وجود دارد که معادل آن در فرانسوی و آلمانی نیز پیدا می شود U,O که در لکی به صورت " و " با دو نقطه روی آن نوشته می شود مانند: رؤین (روغن ) ، شؤی (شوهر) ، خؤیه (خواهر)* در الفبای لکی دو < ی> وجود دارد یکی مانند فارسی می باشد و دیگری یای کم صدا ست که معادل دو کسره است و به صورت " ێ " معمولی است اما یک 7 کوچولو بالای آن است یُِِ ، یِّا مانند: شێر(شیر درنده) ، اێسه (حالا) ، لێو (لب)، * در الفبای لکی دو < ر> وجود دارد که یکی معادل فارسی می باشد ودر دیگری زبان آن را مشدد و با لرزش تلفظ می کند که به صورت" ڕ " معمولی با یک 7 کوچلو در زیرش نوشته می شود مانند: پڕ (پر) ، چڕین (آوازخواندن) ، کوڕ (پسر ) ، اڕا (برای) ، هه ڕه (اره)* درالفبای لکی دو نوع ل وجود دارد که نوع اول مانند فارسی می باشد مانند مه ل( پرنده) ، مل (گردن)، که ل (شکاف) اما در نوع دوم زبان سنگین و غلطان تلفظ می شود و به صورت" ڵ " معمولی با یک 7 کوچک در بالایش نوشته می شود مانند: کوڵ (کوتاه) ، گوڵ (گل) ، دڵ (دل) ، که ڵ (گوزن) * در لکی حرفی بین < ف > و < و > وجود دارد که مانند V لاتین تلفظ می شود و در لکی به صورت ق سه نقطه " ڤ " نوشته می شود ، صدای این حرف شبیه صدای وزیدن باد است مانند: هه ڤده (هفده) ، گه ڤوه (گبه ، فرش)، گڤه ( صدای وزش باد) ، گڤن ( موی مجعد ،نوعی گیاه) پرسش:چه دلیلی برای حروف اضافه شده وجود دارد؟ چنانچه به خط های باستانی مانند خط میخی ، اوستایی ، یونانی ، هندی و چینی و خط های جدید لاتین و . . . نگاهی
بیاندازیم در هیچ کدام از این حروف فتحه و ضمه و کسره جز حروف فرعی نمی
باشند بلکه مانند سایر حروف و در کنار آنها هستند اما در خط عربی به علت
تنوع تلفظ وزیاد شدن حروف مجبور شده اند که که آنها را به صورت فرعی
بنویسند که اکنون در عمل نوشته نمی شوند در فارسی به علت افزایش 4 حرف اوضاع بدتر شده است بطوریکه حروف 32 تاگردیده اما هنوز مشکل
نوشتاری وجود دارد و ماها بیشتر کلمه ها را در ذهنمان حفظ کرده ایم و اگر
کلمه ای را قبلا ندیده باشیم ممکن است در نخستین بار نوشتش دچار مشکل شویم ،
در مورد سایر حروف نیز بایدگفت این از قوت های گویش لکی می باشد که دارای
تلفظ های بیشتر ی نسبت به فارسی می باشد مانند شێر و شیر ، هر چند در زبان
فارسی باستانی این تنوع تلفظ وجود داشته است. پرسشچه دلیلی برای حروف حذف شده وجود دارد؟گفتیم در این شیوه ی نگارش اصل برتلفظ می باشد بنابراین حروف ( ط ، ص ،ث ، ض، ذ ،ظ ) در تلفظ لکی و حتی فارسی هیچ تفاوتی با حرف های ( ت ، س ، ز ) ندارند در صورتی که در زبان عربی این گونه نمی باشد و تفاوت تلفظ مثلا بین ث و س و ص بسیار مشهود است ،
همین امر باعث گردیده که قران خواندن فارسی زبان ها( در سطح اماتوری) با
اشتباه همراه باشد و قران را با تلفظ صحیح آن نخوانند بلکه با همان تلفظ
فارسی آن را بخوانند در صورتی که در زبان عربی با تغییر تلفظ معنی هم تغییر
می یابد. تغییراتی در سالهای اخیر در مورد کلمات طهران = تهران ، طهمورث = تهمورس ، اطاق = اتاق و . . در
زبان فارسی صورت گرفته است خود معید این ادعاست ، استفاده از این کلمات جز
سخت تر کردن نوشتار واملا هیچ کاربرد دیگری ندارد برای مثال در خط فارسی
کنونی واژه ی استیضاح را به 96 شکل می توان نوشت و خواند زیرا در برابرواج S سه حرف(ث،س،ص) ودربرابر Tدوحرف (ت ،ط) و در برابرZ جهار حرف (ض،ظ،ذ ،ز) وجود دارد و ح وإ،ع وهـ نیز مانند هم هستند، بنابراین (2*3*2*4*2=96)به عبارتی ما شیوه ی نوشتار بیشتر این کلمات را به ذهنمان سپرده ایم که این خود به عنوان مشکلی برای گسترش زبان فارسی در آمده است زیرا فاقد قانون و قرارداد خاصی است صحت این گفته را می توانید ازفارسی اموزان خارجی پرس و جو نمایید.
به چند نمونه ی دیگر توجه نمایید:تناب ( طناب ) ، سه تل (سطل) ، سانیه (ثانیه) ، سروه ت (ثروت) ، سابوون (صابون)حالا مپرسم معنی این کلمه لکی که به خط فارسی نوشته شده یعنی چه ؟پل ؟برای فهم درست معنی این کلمه باید حتما به جمله نگاه کرد اما اگر به خط لکی آن را بنویسیم داریم:په ڵ (شاخه درخت)پڵ ( غلتیدن)پول ( پل راه)په ل ( دامنه کوه )بنابرین
به راحتی خواننده با نوشته ارتباط برقرار می کند و احتیاجی به جمله نیست ،
شاید پرسیده شود از فتحه و ضمه استفاده می کنیم مثلا پُل اما
چنانچه در بالا آورده شد چون فتحه و کسره جزء حروف فرعی می باشند در عمل
نوشته نمی شوند و اگر هم نوشته شوند شاید حمل بر نوسواد بودن فرد باشد
بنابراین با یک تغییر کوچک اما اساسی خواندن راحت تر و سواد آموزی راحت تر
گردیده است.
منابع:
1)- فهلویات ( پهلویات ) عسکری عالم ، 1383
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر